Jan Willem Brouwer

Het boek maakt deel uit van de serie”Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945” en behandelt de periode 1959-1963, de jaren van het kabinet De Quay.
Hoewel deze periode bij velen, althans politiek gezien, geen diepe voren heeft getrokken is het toch in de parlementaire geschiedenis niet zonder betekenis. Afgezien van de bekendheid die het door Wim Kan’s lied “lijmen Jan” kreeg, is het uiteindelijk toch het kabinet dat de zg. Nieuw Guineakwestie op moest lossen en niet te vergeten de Mammoetwet door het parlement loodste.

Het boek kent een centrale plaats toe aan de politieke verhoudingen: hoe waren die aan het begin van de periode en hoe ontwikkelden zij zich en welke consequenties had dat voor de relatie tussen het kabinet en het parlement.
Het kabinet De Quay was een z.g extraparlementair kabinet, het eerste naoorlogse zonder de Partij van de Arbeid, en droeg dit etiket doordat met name de KVP zich niet wenste te binden omdat zij een andere maatschappijopvatting had dan de VVD die bij de verkiezingen van 1959 een winst van 6 zetels boekte. Of dat de ware reden was valt naar mijn mening te betwijfelen: de confessionele partijen bezaten samen 73 zetels en de VVD 19 en konden daardoor een duidelijk stempel drukken. Neen, veeleer moet het naar mijn mening worden gezocht in de omstandigheid dat in deze periode de afzonderlijke partijen zich in twee richtingen gingen bewegen, Zowel binnen KVP als ARP was de invloed van de vakbeweging zich sterk gaan manifesteren waardoor binnen deze groeperingen een linkse en een rechtse oriëntering plaatsvond. Zonder het nu een richtingenstrijd te noemen, is deze splitsing der geesten waarschijnlijk ook de oorzaak van de kabinetscrisis in 1960: het kabinet struikelde over de begroting van Volkshuisvesting. Een crisis die uiteindelijk slechts ging over een aantal van 5000 extra te bouwen woningen boven een totaal van 80.000.
Een tweede reden om niet aan een parlementair kabinet te beginnen moeten de plannen tot aftreden van de diverse fractievoorzitters zijn geweest. Het is nog niet eerder vertoond, maar in de beschreven kabinetsperiode verlieten belangrijke politici de arena: ondermeer de fractievoorzitters Romme (KVP), Burger (PvdA), Tilanus (CHU) en Oud (VVD) en Bruins Slot (ARP), in het boek omschreven als de “uittocht der gladiatoren”. Het kan niet anders dan dat de plannen tot aftreden reeds eerder bestonden en dat die de vorming van een gewoon kabinet in de weg hebben gestaan. De keuze voor een zwakke premier kan hier ook nog mee te maken hebben: Romme wilde niet en Beel evenmin.
Kortom politiek was ook hier, zoals vrijwel altijd, anders dan het wil lijken.

Het boek is, wat je van een wetenschappelijk werk mag verwachten, degelijk van opzet, het bronnenmateriaal is zeer uitgebreid en er wordt op een overzichtelijke wijze naar verwezen. Doordat het zich uitsluitend richt op de politieke verhouding tussen kabinet en parlement wordt geschiedenis van “daarbuiten” soms wel gemist. In deze periode vond ondermeer de Cuba-crisis plaats, begon de bouw van de Berlijnse muur en escaleerde de oorlog in Vietnam.
De schrijvers en het Instituut voor Parlementaire Geschiedenis hebben zich vanuit hun discipline de beperking van een deelstudie opgelegd, logisch maar soms als jammer ervaren..
Van voorgaande delen heb ik alleen het eerste deel –het kabinet Schermerhoorn-Drees 1945-1946- gelezen en daarin is voor een meer verhalende werkwijze gekozen waardoor de omvang ook aanzienlijk groter is. Voor beide vormen valt iets te zeggen.

Het boek behandelt ook de jaren waarin ik, thuis aan tafel, definitief kennismaakte met de politiek en voor het eerst namen hoorde waar ik nu weer over heb gelezen: Roolvink, Burger, Cals, Luns, Klompé, Zijlstra enz.enz. en dat maakte het lezen extra aantrekkelijk.… (mer)