Hans P. Keizer

Als ik zeg dat dit boek niet zoveel groter is dan de Kleengedichtjes II https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2023/03/kleengedichtjes-ii-guido-gezell... van Guido Gezelle die ik onlangs besprak, dan kan dat voor sommigen uiteraard een bron van enige hilariteit zijn, maar dat is ten onrechte. Althans, dat neem ik aan, want van Russische wijsheid zal er allicht niet minder bestaan dan van, pakweg, Vlaamse wijsheid, maar dit boekje is daarvan helaas geen illustratie.

Het past namelijk in een serie van een zekere Uitgeverij Verba waarin eerder ook al boekjes met volgende zeer geïnspireerde titels verschenen: Oosterse wijsheid, Chinese wijsheden, Boerenwijsheden, Joodse wijsheid, Boeddhistische wijsheid, en Liefdeswijsheid. Die Uitgeverij Verba valt niet zo heel erg makkelijk op te sporen – er is onder andere snel verwarring mogelijk met een ter ziele gegaan auteurscollectief in Vlaams-Brabant -, maar dat geldt ook voor de Russische wijsheid in dit boekje. Een tot twee korte citaten per bladzijde is wat u krijgt, afgewisseld door inkttekeningen van (ook al) een zekere Will Berg, en de bronnen waaruit samensteller Drs. Hans P. Keizer die citaten gehaald heeft, zijn op zijn zachtst gezegd onduidelijk.

Goed, Russische wijsheid, Russisch gezegde, Oudrussisch gezegde, Oudrussische wijsheid, Russisch spreekwoord, of Oude wijsheid lijken voor zichzelf te spreken, maar waar heeft zo’n Nederlandse doctorandus die gehaald en op welke basis maakt hij een onderscheid tussen bijvoorbeeld een Russisch gezegde en een Russisch spreekwoord? Op basis van hoe zijn pet staat?

En wat met die citaten die op zich, gezien wat zo’n beetje iedereen weet die niet onder een steen heeft liggen slapen in de jaren 1980 of sindsdien elk geschiedenisonderricht heeft gemist, sowieso al dubieus zijn als wijsheid, die van de Sovjets? Sovjetwijsheid, Sovjetspreuk, Sovjetgezegde? Waar komen die vandaan? Uit Pravda-archieven? Van communistische billboards?

Om het maar niet uitgebreid te hebben over de bron van alle andere “Russische wijsheid” die in dit boekje is opgenomen, “wijsheid” afkomstig van privé-personen. Dat is natuurlijk altijd zo, dat wijsheid afkomstig is van privé-personen (een partij op zich vindt niks uit, een volk of een krant op zich ook al niet), maar als je mensen als Boris Pasternak, Anton Tsjechov, Fjodor Dostojevski, of Ilja G. Ehrenburg gaat zitten citeren, dan zou je op z’n minst toch kunnen vertellen waar je die citaten opgeduikeld hebt?

Niets van dat alles echter: dit boekje bestaat voor het grootste deel uit witruimte en bij geen van de spreuken, wijsheden, gezegdes, spreekwoorden, citaten of wat dan ook is vermeld waar ze vandaan komen. Een fichebak, zeg maar, waarin gegrabbeld is, maar waarvan de auteur zich altijd beperkt heeft tot het noteren van wat hij een goede vondst vond, zonder moeite te doen er bij te schrijven wat zijn Fundgrube was.

Een zeer kleine fichebak dan nog. Qua met naam genoemde auteurs blijft het rijtje op de eerder genoemde Pasternak, Tsjechov, Dostojevski en Ehrenburg na namelijk beperkt tot Nikita Chroestsjov, Konstantin Paustovsky, Maksim Gorki, Jevgeni Jevtoesjenko, Lev Kopelev, Maksim Litvinov, Aleksander Herzen, Ivan S. Toergenjev, Ljev Tolstoj, Vladimir Majakovski, Vladimir Nabokov, Aleksander Poesjkin, Rudolf Noerejev, Viktor Astafjev, Michail Bakoenin, Nikolaj Berdjajev, Vladimir Boekovski, Vassily Kandinsky, Jevgeni Petrov, Lev Trotski, Jozef Stalin, Aleksander Solzjenitsyn, Vélimir Chlebnikov, Vladimir Lenin, Michail Sjolochov, Igor Strawinsky, Sholem Aleichem, Ivan Bounine, en Konstantin Stanislavski.

Haal er de communistische dictators, hun entourage en hun meelopers van tussen – Stalin, Lenin, Trotski, Chroestsjov, Ehrenburg, Paustovsky, Gorki, Jevtoesjenko, Litvinov, Majakovski, Astafjev, Petrov, Chlebnikov en Sjolochov – en je houdt nog nauwelijks wat over. Haal er hun “dissidente” tijdsgenoten, van wie overigens nauwelijks citaten zijn opgenomen, ook van tussen – Pasternak, Kopelev, Noerejev, Berdjajev, Boekovski, Solzjenitsyn, Bounine – en de spoeling wordt nog veel dunner. Schrap de Russen die er in slaagden min of meer náást de Sovjets en de dissidenten te blijven – Nabokov (verliet Rusland na de bolsjewistische machtsovername), Kandinsky (was zo goed als een Duitser, ook al moest hij dáár dan twee keer gaan lopen), Strawinsky (gaf de voorkeur aan Zwitserland en Frankrijk), en Stanislavski (die er in slaagde in Moskou te blijven zonder al te diep te buigen voor Stalin) – en je blijft zitten met één anarchist (Bakoenin, 1814-1876) en zeven schrijvers die van vóór het Sovjet-tijdperk dateren: Tsjechov (1860-1904), Dostojevski (1821-1881), Herzen (1812-1870), Toergenjev (1818-1883), Tolstoj (1828-1910), Poesjkin (1799-1837), en Aleichem (1859-1916).

Echt veel moeite om wijsheden te vinden, heeft Keizer volgens mij dan ook niet gedaan. En dan zijn er ook nog soms twee dezelfde, in lichtelijk gewijzigde bewoordingen, in dit boekje terechtgekomen. De “Sovjetwijsheid” op pagina 15, bijvoorbeeld, “Vertrouw op uw tractor, maar vergeet het paard niet”, en het “Russisch gezegde” op pagina 126, “Vertrouw op de tractor, maar schrijf het paard niet af”. Of dingetjes waarvoor je heus niet tot Rusland moet, zoals de “Oude wijsheid” “Wijn uit de kan, verstand in de kan”, die je hier te lande in de variant “Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan” terugvindt, of het “Russisch gezegde” “Van haasten komt vaak huilen” dat hier “Haast en spoed is zelden goed” heet.

Maar goed, af en toe staat er dan toch een pareltje tussen dat soort ‘wijsheden’ en ‘gezegdes’. Dit van Fjodor Dostojevski, auteur van onder andere (om maar een paar van zijn bekendste werken te noemen) De gebroeders Karamazov, Schuld en boete (of Misdaad en straf zoals het boek tegenwoordig meestal wordt genoemd) en De idioot, bijvoorbeeld: “Wat is een fatsoenlijk mens toch een vreselijk beest!” Of dit van Lev Kopelew, van wie ik in juli vorig jaar de autobiografie Voor eeuwig bewaren https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/voor-eeuwig-bewaren-lew-kopelew... besprak: “Totalitaire regimes kunnen nog zoveel schrijvers, wetenschappers en kunstenaars gevangen nemen, martelen en doden, maar een cultuur naar hun smaak kunnen ze niet laten ontstaan.”

Of dit van Aleksander Solzjenitsyn: “Kunnen we mens zijn als we altijd voorzichtig zijn”? Nee, luidt het antwoord, net zoals dat op de vraag of ik al eens de tijd gevonden (of genomen) heb toch eens één van de vijftien werken die ik van hem in mijn kast staan heb te lezen. Terwijl dat toch echt zou moeten, want misschien vind ik in de drie boeken van De Goelag Archipel, de twee delen van Augustus Veertien, of In het belang van de zaak, Amerikaanse redevoeringen, In de eerste cirkel, Één dag van Ivan Denisovitsj, Van onder het puin, Kankerpaviljoen, Lenin in Zürich, Het kalf stoot de eik, zijn Open brief aan de Sovjetleiders van september 1972, of zijn met een aantal andere geschriften gebundelde autobiografie wel de bron van dat citaat terug. Of de reden van zijn schijnbare parafrasering van Jean-Paul Sartre in dit citaat: “De mens is geen duivel, maar hij is wel een plaag voor zijn medemens”.

Net zoals ik in dat ene boek van Anton Tsjechov dat ik in mijn bezit heb misschien de bron van volgend citaat terugvind: “Vrouwen kunnen snel een taal leren, omdat hun hoofd zo leeg is”. Ik heb in dat ene boek, een Omnibus, de verhalen De dame met het hondje, De boeren, Een spring-in-’t veld, In de verbanning, Mijn vrouw, Zaal 6, Liefde, Mijn leven, en Een trieste geschiedenis zitten, maar ga er toch van uit – hij was per slot van rekening redelijk verstandig - dat Tsjechov dat niet opgeschreven heeft in Mijn vrouw.

Toch wel een paar interessante “wijsheden” dus in dit boekje, maar het is en blijft veel leuker om die te ontdekken in het proza van de heren zelf (sorry, in dit citatenboekje komen helemaal geen vrouwen voor, behalve als onderwerp).

Björn Roose… (mer)