Van in het begin was ik betoverd door de schrijfstijl van de auteur. Eerst viel me op dat hij de personages door elkaar liet praten: in 1 zin schakelt hij tussen verleden en heden en ook tussen de verschillende personages. Hij schrijft dus niet "Jorge zegt...", maar aan de hand van de inhoud moet je weten wie er aan het woord is. Door die stijl werd ik direct naar een Portugees café of restaurant gekatapulteerd, waar iedereen door elkaar praat en er ook nog minstens 2 tv's verschillende programma's uitzenden. Ik heb me dikwijls afgevraagd, of die Portugezen elkaar kunnen verstaan, maar misschien is dat niet zo belangrijk. Het belangrijkste is dat ze kunnen praten en dat de kelen niet droog komen te staan. Dit is ook het geval in deze roman van Antonio Lobo Antunes, die wel een centraal aanspreekpunt in de vorm van de kapitein heeft gecreëerd. Over hem komen we eigenlijk niets te weten, terwijl de 4 andere personages aan de hand van meestal alledaagse gebeurtenissen langzaamaan uitgediept worden. We leren de luitenant-kolonel, de vaandrig, de verbindingsofficier en de soldaat kennen. Soms schudde ik vol ongeloof mijn hoofd over een dwaas idee, soms kreeg ik medelijden als er eentje een blauwtje liep, soms moest ik glimlachen om een absurde situatie...

Het centrale thema in het boek is de Anjerrevolutie. De zinloze oorlog in Mozambique komt ook uitgebreid aan bod. Met zijn 4 personages kan Antonio Lobo Antunes deze gebeurtenissen uit verschillende invalshoeken belichten. Na hun verblijf in Mozambique hebben ze het alle 4 moeilijk om de draad weer op te pikken en misschien slagen wel nooit meer daarin. De luitenant-kolonel wordt met een chique dienstwagen naar het kankerziekenhuis gebracht, waar hij ontdekt dat zijn vrouw ondertussen overleden is. Niemand weet waar het lijk naar toe is. De beschrijving van de ziekenhuizen in Portugal is trouwens adembenemend accuraat. Hij komt thuis in een vreemd leeg huis en zoekt troost in de alcohol. De vaandrig is met een rijke bankiersdochter getrouwd en ondanks zijn job, voelt ook hij zich niet meer thuis. De verbindingsofficier probeert weer ondergronds communistische ideeën te verspreiden, tot hij door de PIDE wordt opgepakt. Hartverscheurend is dat er niemand op de soldaat wacht bij zijn thuiskomst en hij in het begin tussen de ratten in het magazijn van de verhuisfirma van zijn oom slaapt. Ongelooflijk hoe de auteur machtig mooie beschrijvingen kan geven van lelijke dingen zoals het verwaarloosde magazijn vol rotte meubelen en ratten.

Antonio Lobo Antunes beschrijft ook heel gedetailleerd de relaties tussen mannen en vrouwen, hoe er misverstanden komen, hoe (sommige) Portugese vrouwen thuis de broek dragen, hoe een huwelijk op een scheiding uitdraait, het dubbelleven van sommige personages... Soms kreeg ik wel het gevoel van een Portugese telenovela, omdat die ene vrouw dan juist bij die ene man terechtkwam, maar met zo'n hoog schrijfniveau zie ik dat graag door de vingers.

Bij het middelste deel over de revolutie wordt het belang van dit alles in vraag gesteld. Of zoals de soldaat het goed verwoordt "zeg mij eens welk verschil de revolutie heeft gemaakt, behalve dat de prijzen zijn gestegen?".
Voor de soldaat en zijn oom is er alleen hinder omdat ze hun verhuizingen wegens het tumult moeten staken. De luitenant-kolonel wordt vastgezet en valt zelfs in slaap midden in de strijd. De vaandrig probeert met zijn rijke schoonfamilie naar Brazilië te vluchten. De verbindingsofficier wordt tot zijn eigen stomme verbazing uit de gevangenis bevrijdt.

De avond was als een militaire reünie begonnen, wordt verdergezet in een etablissement met vrouwen van lichte zeden en eindigt dramatisch in het huis van de vaandrig. Het is alsof geen enkel leven echt zin heeft gehad en dat ze allemaal in eenzaamheid verzonken, alhoewel ze in een drukke stad woonden.

Een rasechte fado dus, een treurzang over gemiste kansen en vervlogen dromen, overgoten met een ironisch of sarcastisch sausje en met de nodige humoristische anekdotes zoals de overval met waterpistolen op een bank die net definitief dicht was.

Besluit: deze fado dompelt je onder in het echte Portugal.

Een goede raad: neem je tijd om van dit meesterwerk te genieten! ( )

Dit was echt wel worstelen: meer dan 600 zeer condens geschreven bladzijden, met voortdurende wisseling van perspectief, bijna altijd in de vorm van kortere en langere stukken innerlijke monoloog, soms bedrieglijk overgaand in derde persoons-standpunten. Het duurt even voor je ongeveer weet hoe de compositie van Lobo Antunes in elkaar steekt: vier voormalige militairen die tijdens een reünie herinneringen ophalen aan gebeurtenissen voor, tijdens en na de Anjerrevolutie van 1974 in Portugal.

Deze roman heeft op die manier een beetje weg van een raamvertelling, zij het dat alles op een ongelofelijk ingenieuze wijze verknipt is, de interpunctie regelmatig wegvalt, gebeurtenissen en invalshoeken door elkaar vallen en er soms maar amper een verhaallijn te bespeuren is. Uiteraard is de revolutie van 1974 een ijkpunt, en wordt die in episodes ook uitvoerig geëvoceerd en becommentarieerd. En inherent daarmee zijn er ook de toestanden in de Portugese kolonies, in dit boek bij uitstek Mozambique. Verhalen van uitbuiting, van ondergronds verzet tegen het regime, het optreden van de geheime dienst, van ondervraging, marteling en regelrechte moord, vormen externe kapstokken waaraan het boek opgehangen is. Het dient gezegd dat een goed verstaan van die verhaalelementen toch wel wat voorkennis van de Portugese geschiedenis vereist.

Maar wat overblijft is de globale boodschap dat in een menselijk bestaan de grote structurele kaders (zoals oorlog en revolutie) zeker wel in zekere mate invloed hebben, maar uiteindelijk geen wezenlijk verschil maken. Lobo Antunes levert die leessleutel al meteen aan het begin van het boek, met een motto ontleent aan Paul Simon (uit The Boxer): “after changes upon changes we are more or less the same”.

Doorheen het verhaal krijg je zelfs de indruk dat het vooral ‘vrouwenaffaires’ zijn die de hoofdtoon van deze roman bepalen: verzuurde huwelijken, opeenvolgingen van minnaressen, zelfs verkrachtingen en seksuele relaties met minderjarige meisjes in koloniaal Mozambique. Dat krijg je natuurlijk als je alleen maar mannen aan het woord laat (al zijn er, om de verwarring groter te maken, ook wel enkele passages waarin vrouwenstemmen opduiken). En bijgevolg is de teneur ook dat mensen maar wat aanmodderen, willekeurig bepaalde keuzes maken (de kant die je kiest in de revolutie bijvoorbeeld), maar dat het leven uiteindelijk toch maar een klerezooi is.

Ik heb het diepste respect voor het schrijftalent van Lobo Antunes: bepaalde passages zijn bepaald indrukwekkend. En op zijn heel eigen wijze slaagt hij er in het caleidoscopisch karakter van het leven te evoceren, zoals Georges Perec dat op een heel andere, veel meer gestructureerde manier, deed in ‘la vie, mode d’emploi’. Maar daarmee is tegelijk ook aangegeven dat het leesplezier van deze roman vooral toch steekt in intensief puzzelwerk. Het is een enorme investering van energie die voor mij echt wel te vér gaat, en uiteindelijk zijn doel voorbijschiet Dan gaat mijn voorkeur toch iets meer uit naar de ook moeilijke romans van Javier Marias, die ook een ketting van interieure monologen zijn, maar die zijn lezer dichter bij de les houdt. ( )

Grandmaster of Metaphor

Trying to come up with the right word to describe Antunes' prose is difficult. Any comparisons are superficial, but I'll mention all the writers he resembles in minor ways. The best single word I could find was "tintinnabulation." That's what his words do. They rattle around in your head, slide around like unsecured luggage on a freighter, jostle and chortle, and crowd one another out, the images swarm, magnify and recede, searing your mind, and continually, and over and again, tintinnabulating until you're terrorized, barreling forward into Surreal, fractured heavens and hells.

At times I was lost, groping through the text, wall-eyed with indefinable sensations. The difficulty level bordered on Faulkner's Absolom, Absolom! at first, but I could feel the blockage loosening up. The dams eventually burst and the rollicking, hedonistic, rambling, phantasmagoric words flooded in with Biblical insistence. The author's intrinsic reliance on crunchy, noodling metaphors within metaphors sold me on the style, but it took practice to acclimatize myself to the hailstorm of his method. Having read The Land at the End of the World, I immediately bought all 13 volumes of Antunes currently available in English. Fado Alexandrino is a doubly forceful encore to that book, vaster and braver and more insane in every way. His prophetic images, nuanced through bodies and minds, his visionary texturing of layer upon layer of perspective, the imagination, the absurdist comedy, the deep pathos, the bloody violence, all congealed into a twisted nightmare. It took me far too long to read. At times I recoiled, gasping, but I always dove in for more.

The book takes place in a restaurant so splattered that the colors all run together. The men who tell their stories here are tied together by the tragedies of war and the semblance of lives they lead afterward, some politics intrude, reality blends seamlessly with their words - it is sometimes impossible to tell if a line is spoken aloud by a character or not, since quotation marks were missing from Antunes' typewriter. There is an astounding richness of diction, an abundance of syntax that is most inspiring, a Nabokovian variety of descriptions, endless clarifications, and haunting, Kafkaesaue flights of fancy all intricately interwoven with contra-textual interpolations, until it becomes a fabric of dispossessed, roiling, shamanistic visions, belligerent speculations, Borgesian depths of irony and allusion, an ever-deepening darkness, a whirlpool, spewed out by the most expressive, articulate of cynics, amid the most entertaining and gruesome business of warfare, as he warps mentally between Mozambique and Lisbon, cradled by his whores, the narrator, abysmally in his cups, indulges in luscious flashbacks, which layer the novel with a hazy filter.

It is a book to be treasured, devoured, regurgitated, and savored repeatedly. It is sustained dementia, a mesmerizing panoply of humanity's willy-nilly selfishness. It's mind-boggling to conceive how Antunes' brain concocted all of this controlled chaos. The riveting imagery makes for an immersive experience, as crowded as an Altman film, with "the strange toothache of nostalgia," fading in and out, coupled with effective motifs and repetitions, as the characters "vomit out the sea."
It is an interior sea, as detailed and manic as Javier Marias at his best. The sea of human emotion and strife, language as a liquid, solidifying around them. The narrative flows. The chapter divisions become almost meaningless, but stopping reading is like coming up for air before plunging back down into an ocean of grease. It meanders, digresses, diverges, submerges you. You have to succumb to the galloping rhythm if you are going to make it all the way through this monumental work.

Schizo-phrenetic, with constant interruptions, confusing jump cuts and scene changes, often mid-sentence - just roll with it. It's a sophisticated form of impressionistic storytelling. The environment is constantly personified, wilderness mingles with urban settings, nurses become creatures, and the wildest illusions intrude into the mundane conversations of night club drifters. Get used to the feel of mud, insects, rot, destruction, toads, make way for sex, murder, strangulation, erotic fixations, bursting pustules everywhere, simply everywhere, war-torn landscapes of the mind, stumbling, delirious soldiers, and obviously, death as a hovering omniscience. Antunes is as acerbic as Céline, but somehow dignified in his irreverence. His prose is always biting, pissing and scratching as it scrambles through labyrinthine paragraphs, you are grabbed, manhandled and left in a slowly drying pool of excrement. The book is truly fecal in texture, with elephantine horrors sliding across the page, dwelling too long under your nose, dribbling over your mind, leaving a definitive, tongue-shriveling aftertaste, at times deliciously repulsive. Reminiscences manifesting with lucid detail, scenes morphing into still-lives, memories metamorphosed into fossilized hangover hallucinations - these are the corridors of this literary convolution. Remarkably, it is crystalline in structure, and gem-like metaphors sprout in abundance: "The washing machine was sobbing away at its work." - Hundreds of profound observations about the state and nature of objects and environments parade through the narrative, every character is caught with their pants perpetually down, trailing afterbirths, or excrement, like baffled fish in the grit-smeared tank of Antunes' mind.

The squelching, magnificent simile-metaphor sandwiches are to be re-read endlessly, like the following - "Madam Simone, hand-in-hand with the fellow in a red jacket, came back on stage rolling her ancient body with all the grace of a locomotive, and bending over in an awkward bow that made the vast withered mass of her mammaries pop out like cartilagenous heads of twins peeping out and hanging down in the course of a birth."

How could you not read this? ( )

Very well. ( )

Publicado en España por primera vez en 1992, Fado alejandrino apar eció en Portugal en 1983. Se trata, por tanto, de una de las primeras novelas de su autor, a la que seguirían Auto de los condenados (1985) y Las naves (1988). Estructurada en tres partes bien delimitadas, esta novela va desgranando las andanzas de un grupo de militares: un teniente coronel, un alférez, un oficial de transmisiones y un soldado, que se han reunido en un burdel para hablar de los viejos tiempos en Mozambique y de cómo les ha ido desde entonces. De este modo se reflexiona sobre la evolución de Portugal durante unos períodos cruciales de su historia, a través de cuatro puntos de vista diferentes, calibrados por la personalidad, la formación y el nivel económico de cada uno de los protagonistas. ( )