IL TESTIMONE OCULARE di Ernst Weiss, terminato nel 1939, apparve postumo solo nel 1963 presso l'editore Kreisselmeier con prefazione di Hermann Kesten. L'Autore si era suicidato nel 1940 nella sua stanza d'albergo a Parigi, dove viveva da anni, dopo l'ingresso delle truppe tedesche nella città. Il manoscritto quasi certamente non fu rivisto per la stampa e presenta errori e lacune che l'editore evitò di correggere e colmare in rispetto all''autenticità dell'opera. Il romanzo, narrato in prima persona, ha per tema le vicende personali e familiari del medico che nell'ospedale psichiatrico di Pasewalk guarì Adolf Hitler dalla cecità .isterica. Il personaggio principale, in cui si ritrovano molti dei conflitti morali dell'Autore (ma nessuno degli avvenimenti esterni ha riscontro nella vita di Weiss), è il tipo del moralista, che nonostante la sempre rinnovata esperienza dell'ingratitudine umana e della sventura a cui inesorabilmente dà origine ogni sua buona azione, continua a voler ( )

Het hoofdpersonage is door veel zelfopoffering op eigen kracht arts en daarna chirurg geworden. In legerdienst geneest hij in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog de aan hysterische blindheid lijdende patiënt A.H. maar slaagt er niet in hem van zijn fanatieke jodenhaat te verlossen. Jaren later belandt hij, in radicaal gewijzigde politieke omstandigheden, in een concentratiekamp en wijkt daarna uit naar Frankrijk. Om zijn leven nog een doel te geven sluit hij zich tenslotte aan bij het Spaanse regeringsleger dat tegen Franco vecht. Het boek is voor het uitbreken van WOII geschreven en heeft een visionair karakter: de schrijver pleegde bij de inval van de Duitse troepen in Parijs zelfmoord om aan arrestatie te ontsnappen. ( )

De verteller brengt verslag uit over (zijn) een leven dat zich vorm moet geven in een tijdsgewricht waarin veel mensen niet tot volledige wasdom zullen komen. De jaren voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog leggen over Duitsland een deken van onrust en latente vreemdelingenhaat. De verteller verhaalt over het gezin waarin hij opgroeit, zijn studie medicijnen en bovenal de vervreemding tot zijn ouders. Gedurende WO I vecht hij aan het westelijk front en werkt hij als chirurg in frontlazaretten. Na de oorlog pakt hij de draad weer op en vestigt zich als plattelandsarts. Nadat de nazi’s het openbare leven gaan beheersen vlucht hij naar Frankrijk.

Het boek scharniert ogenschijnlijk rond dit levensverhaal, maar wat het lijkt is het niet. Kernthema is een ervaring die hij heeft met het genezen van een door de hel van het front blind geworden Oostenrijkse korporaal, A.H. (!). Het lukt hem de door een hysterie veroorzaakte blindheid te genezen. Ook ziende blijkt de man echter zijn hysterische karakter te behouden en zal later de wereld in de afgrond storten.

En dan wordt het ooggetuigenverslag een verhaal van observaties en van zelfonderzoek, en ontrolt zich een ontroerende levensloop waarin de schrijver tot de ontdekking komt dat de symptomen van menselijk falen misschien wel gecorrigeerd kunnen worden maar dat uiteindelijk de menselijke lafheid en leugen zegevieren. En daar is geen therapie of medicijn tegen bestand.
Na een kort verblijf in een concentratiekamp waar hij ernstig gemarteld wordt, kan hij naar Frankrijk vluchten; zijn leven is verwoest.

Weiß weet het verhaal op een indrukwekkende wijze te beschrijven; karakters blijven -gevoed door angst en eigen belang- vaak aan de oppervlakte en dat weet hij volledig aan te tonen.

Het boek stemt tot eerbied. ( )

591-1